چه چیزی نشان می‌دهد که فعالیت تجاری یک بنگاه اقتصادی از دیگر رقبای خودش نزد مشتریان ارزشمندتر است؟ از دیدگاه مایکل پورتر تحلیل زنجیره ارزش مهمترین راه رسیدن به مزیت رقابتی نسبت به دیگران است.
کلیه تلاش‌های هر سازمان و نهاد اقتصادی در جهت ایجاد ارزش برای مشتری و در نهایت کسب سود است. در این میان زنجیره ارزش که یک مفهوم کلیدی برای تجزیه و تحلیل و مدیریت فرآیندهای کسب و کار است از اهمیت بالایی برخوردار است.
اما زنجیره ارزش چیست؟ و چگونه به بهره‌وری و ارزش آفرینی در سازمان کمک می‌کند.
زنجیره ارزش پورتر چیست؟
زنجیره ارزش مفهومی است که برای اولین بار در دهه 1980 میلادی توسط مایکل پورتر استاد برجسته دانشگاه هاروارد معرفی شد.
مفهوم زنجیره ارزش پورتر یک چهارچوب استراتژیک است که فرآیند ایجاد ارزش را در تمام مراحل فعالیت‌های تجاری یک کسب و کار از ابتدا تا انتها را شناسایی و تحلیل می‌کند. تحلیل مدل زنجیره ارزش پورتر به سازمان کمک می‌کند تا تمام فعالیت‌های ارزش‌زا و غیر ارزش‌زا (در واقع نقاط قوت و ضعف) خود را شناسایی و بررسی کرده و مزیت‌های رقابتی خود را بهبود بخشد.
عناصر و اجزای اصلی زنجیره ارزش پورتر چیست؟
زنجیره ارزش پورتر از دو فعالیت اولیه و فعالیت‌های پشتیبانی تشکیل می‌شود که هر کدام از این مجموع قعالیت‌ها به خلق ارزش در سازمان کمک می‌کند.
- فعالیت‌های اولیه (Primary Activities)
فعالیت‌های اولیه در زنجیره ارزش پورتر به فعالیت‌هایی اشاره دارند که مستقیما با ایجاد، تولید و تحویل محصول یا خدمت به مشتری سروکار دارند. این فعالیت‌ها به 5 بخش تقسیم می‌شوند:
- تدارکات ورودی (Inbound Logistics): دریافت مواد اولیه، انبارداری و توزیع برای تولید.
- عملیات (Operations): تمام مراحل تولید و مونتاژ.
- تدارکات خروجی (Outbound Logistics): توزیع محصول نهایی به بازار.
- بازاریابی و فروش (Marketing & Sales): استراتژی‌های ارائه و معرفی محصول به مشتری.
- خدمات پس از فروش (Service): پشتیبانی فنی و تعمیرات.
- فعالیت‌های پشتیبانی (Support Activities)
اقدامات و فعالیت‌های پشتیبانی تقویت‌کننده فعالیت‌های اولیه هستند و چهار بخش زیر را شامل می شوند:
- زیرساخت شرکت (Firm Infrastructure)
( این بخش شامل مدیریت کلی، برنامه‌ریزی، امور مالی و سیستم‌های کنترلی می‌شود)
- مدیریت منابع انسانی (Human Resource Management)
( فعالیت‌های جذب، آموزش و نگهداری نیروی کار در حیطه مدیریت منابع انسانی است)
- تحقیق و توسعه (Technology Development)
( تحقیق و توسعه محصولات جدید، نوآوری و بهبود فرآیندهای تولید)
- تامین و خرید (Procurement)
( خرید و تهیه مواد اولیه، تجهیزات و خدمات مورد نیاز فرآیندهای سازمان)
اهمیت تحلیل و بهبود زنجیره ارزش پورتر چیست؟
در بالا اشاره کردیم که زنجیره ارزش، یک سازمان را در مسیر بهبود و توسعه پایدار قرار می‌دهد و تحلیل مدل زنجیره ارزش پورتر مزیت‌های زیر را برای هر سازمان ایجاد می‌کند:
- مزیت رقابتی : سازمان به کمک تحلیل زنجیره ارزش نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کرده و با بهبود نقاط قوت خود مزیت رقابتی ایجاد می‌کند.
- افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه : کارایی و بهره‌وری دو مفهوم ارزش‌زا در هر سازمان هستند که نقطه مقابل هزینه قرار می‌گیرند. بکارگیری زنجیره ارزش در سازمان به افزایش کارایی و بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می‌انجامد
- تمرکز بر رضایت مشتری : زنجیره ارزش بر خلق ارزش برای مشتری تمرکز دارد و با ارائه محصولات و خدماتی که با ارزش هستند به افزایش رضایت مشتری کمک می‌کند.
چگونگی پیاده‌سازی مدل زنجیره ارزش پورتر در سازمان‌ها
پیاده‌سازی زنجیره ارزش در سازمان نیازمند تحلیل و بررسی دقیق هر یک از فعالیت‌های اصلی و پشتیبانی در هر کسب و کار است تا به بهبود و افزایش ارزش‌آفرینی در سازمان بیانجامد. در اینجا ما گام‌های اصلی برای پیاده‌سازی مدل زنجیره ارزش پورتر در سازمان را توضیح می‌دهیم:
- شناسایی، تحلیل و تفکیک فعالیت‌های سازمان
در اولین گام از پیاده‌سازی مدل زنجیره ارزش پورتر، سازمان باید فعالیت‌های ا صلی و فعالیت‌های پشتیبانی خود را شناسایی کند و هر فعالیت را به صورت دقیق و شفاف تعریف کند تا بتواند میزان ارزش‌آفرینی این فعالیت‌ها را بسنجد.
- بهینه‌سازی فعالیت‌های اولیه
فعالیت‌های اولیه شامل (تدارکات ورودی، عملیات، تدارکات خروجی، بازاریابی و فروش و خدمات پس از فروش) است.
تدارکات ورودی کیفیت مواد اولیه، تامین کننده‌گان، زمان و هزینه حمل و نقل را بررسی می‌کند تا با ایجاد روابط بهتر با تامین‌کننده به کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت محصول نهایی کمک کند.
بخش عملیات در فعالیت‌های اولیه به بهینه‌سازی فرآیند تولید و کنترل کیفیت می‌پردازد. در اینجا سازمان می‌تواند از روش‌های تولید ناب و سیستم‌های خودکارسازی بهره ببرد.
تدارکات خروجی با بهره‌گیری از روش‌های مدیریت بهینه انبارداری و توزیع محصولات نهایی از طریق سیستم زنجیره تامین مطمئن می‌شود تا محصولات نهایی به موقع و با کمترین هزینه به دست مشتری برسد.
بازاریابی و فروش با به کارگیری ابزارهای دیجیتال و تجزیه و تحلیل داده‌های بازاریابی و شناسایی دقیق بازار هدف می‌تواند استراتژی‌های بهینه برای فروش تعیین کند و به جذب مشتری جدید و افزایش سهم بازار بیانجامد.
خدمات پس از فروش به عنوان آخرین فعالیت از بخش فعالیت‌های اصلی سازمان با ایجاد یک تیم قوی، ارائه خدمات تعمیر و نگهداری، راه‌اندازی سیستم مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) به بهبود تجربه مشتری و وفاداری او به سازمان کمک می‌کند.
- ارزیابی و بهینه‌سازی فعالیت‌های پشتیبانی
فعالیت‌های پشتیبانی شامل (زیرساخت شرکت، مدیریت منابع انسانی، تحقیق وتوسعه و تامین و خرید) می‌شود
زیرساخت شرکت شامل ایجاد سیستم‌های مدیریتی و مالی کارآمد، نظارت بر هزینه‌ها و ایجاد فرهنگ سازمانی می‌شود که تاثیر قابل توجهی بر فعالیت‌های اصلی سازمان دارد.
مدیریت منابع انسانی با جذب و نگهداری نیروهای کارآمد و آموزش مستمر و مداوم باعث بهبود کارایی و بهروی نیروی کار خواهد شد. همچنین این بخش با ایجاد یک فضای کاری مناسب برای خلاقیت کارکنان به خلق ارزش بیشتر در سازمان کمک خواهد کرد.
بخش R&D یعنی تحقیق و توسعه سازمان بر سرمایه‌گذاری در نوآوری و بهبود محصولات و فرآیندها تاکید دارد. و به سازمان کمک می‌کند تا همگام با نیازهای در حال تغییر مشتری گام بردارد و به توسعه محصول جدید و ارائه ارزش افزوده بیشتر کمک خواهد کرد.
تامین و خرید شامل ارزیابی تامین‌کننده‌گان و مذاکره بر سر قیمت می‌باشد که با بهینه کردن فرایندهای خرید به کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت ورودی‌ها کمک می‌کند.
- شناسایی نقاط کاهش هزینه‌ها
یکی از مهمترین اهداف پیاده‌سازی مدل زنجیره ارزش پورتر، شناسایی نقاطی است که می‌توان در آنها هزینه را کاهش داد. مثلا با استفاده از ابزارها و تکنولوژی‌های جدید می‌توان به حذف اتلاف‌ها و کاهش هزینه‌های مازاد و سودآوری بیشتر رسید.
- ایجاد هم‌افزایی بین فعالیت‌ها
با تقویت هماهنگی و همکاری بین بخش‌های مختلف سازمان، هم‌افزایی بین فعالیت‌های مختلف را افزایش دهید. به عنوان مثال بخش بازاریابی با ارائه اطلاعات تحلیل دقیق به بخش تولید، کمک می‌کند تا فرایند تولید مطابق با نیازهای بازار تنظیم شود.
- اندازه‌گیری عملکرد
پس از پیاده‌سازی زنجیره ارزش پورتر در سازمان باید بصورت مستمر عملکرد زنجیره را ارزیابی و تحلیل کرد و با تعیین شاخص‌های کلیدی (KPI ) بصورت دوره‌ای نقاط قوت و ضعف را شناسایی کرده و اقدامات بهبودی انجام شود.
- بکارگیری فناوری و نوآوری
امروزه بکارگیری فناوری‌های جدید در هر حوزه و فعالیتی از اهمیت بالایی برخوردار است و زنجیره ارزش هم از این امر مستثنی نیست. بکارگیری فناوری و ابزارهای جدید نقش مهمی در بهبود زنجیره ارزش پورتر ایفا می‌کند. بطور مثال نرم افزار ERP، سیستم‌های مدیریت زنجیره تامین (SCM)، داده‌ها و تحلیل‌های هوش مصنوعی به بهینه‌سازی فعالیت‌های سازمان کمک خواهد کرد و فرصت‌هایی را برای کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری فراهم می‌کند.
- مشتری‌مداری
در نهایت و به عنوان آخرین حلقه از پیاده‌سازی مدل زنجیره ارزش پورتر در سازمان باید به ایجاد ارزش برای مشتری توجه ویژه کرد. در فرایند زنجیره ارزش اولین سوالی که باید پرسیده شود این است که چگونه می‌توان برای مشتری ارزش‌آفرینی کرد و تجربه مشتری را بهبود بخشید.
ابزارهای کمکی برای بهینه‌سازی زنجیره ارزش پورتر چیست؟
پیاده‌سازی و بهینه‌سازی زنجیره ارزش پورتر در سازمان نیازمند بکارگیری ابزارهایی است تا فعالیت‌های زنجیره دقیق‌تر مدیریت، همانگ و تحلیل شود. ابزارهای مختلفی در زمینه‌های مختلف مثل مدیریت فرآیند، بهینه‌سازی منابع، تحلیل داده‌ها و خودکارسازی فعالیت‌ها به‌کار می‌رود. در اینجا مهمترین ابزارهای کمکی برای بهینه‌سازی زنجیره ارزش پورتر را به اختصار توضیح خواهیم داد.
- نرم افزارهای مدیریت منابع سازمانی (ERP)
سیستم ERP در سازمان تمام فعالیت‌های اصلی و پشتیبانی را در یک سیستم جامع مدیریت می‌کند. نرم افزارهای مدیریت منابع سازمان (ERP) در مجموع کارهای زیر ار انجام می‌دهند:
- داده‌های بخش‌های مختلف سازمان را یکپارچه می‌کند
- اطلاعات شفاف و دقیقی از بخش تدارکات، تولید، فروش و منابع انسانی ارائه می‌دهد.
- افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها
راهکارهای نرم افزاری پارسان می‌توانند بهینه‌سازی و هماهنگی فرآیندهای مختلف سازمان را با توجه به مدل زنجیره ارزش پورتر تسهیل کنند. این راهکارها به سازمان‌ها امکان می‌دهند تا از تحلیل داده‌های دقیق برای بهبود زنجیره تأمین، افزایش بهره‌وری و بهبود تجربه مشتری استفاده کنند.
- سیستم‌های مدیریت زنجیره تامین (SCM)
مدیریت زنجیره تامین سیستم‌های نرم افزای مانند IBM Sterling و Blue Yonder را دربر می‌گیرند که به بهبود تدارکات ورودی و خروجی کمک می‌کنند. اقدامات SCM ها شامل موارد زیر می‌شود:
- مدیریت جریان تامین کالا
- کنترل موجودی انبار و همگامی با تقاضای بازار
- کاهش هزینه‌هیا لجستیک و انبارداری
- مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)
ابزارهای مدیریت ارتبط با مشتری به‌طور اختصاصی در بخش‌های بازاریابی، فروش و خدمات پس از فروش کاربرد دارند. سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری مانند Salesforce، HubSpot و Zoho CRM، به موارد زیر می‌پردازند:
- تحلیل داده‌های مشتریان و ارائه اطلاعاتی در مورد نیازمندی‌های آنها
- بهبود تجربه مشتری
- تنظیم استراتژی‌های سازمان متناسب با نیازهای بازار
- ابزارهای تجزیه وتحلیل داده‌ها و هوش تجاری (BI)
ابزارهای هوش تجاری برای تحلیل داده‌های سازمان و شناسایی الگوهای ارزش‌آفرینی به کار می‌روند و شامل اقدامات زیر در بهینه‌سازی زنجیره ارزش پورتر می‌شوند:
- با تحلیل داده‌های زنجیره ارزش، گزارش‌های بصری و قابل فهم ایجاد می‌کند.
- شاخص‌های کلیدی عملکرد را پیگیری و تحلیل می‌کنند.
- به بهبود تصمیم‌گیری‌های استراتژیک کمک خواهد کرد.
- مدیریت فرآیند کسب و کار (BPM)
مدیریت فرآیند کسب و کار ابزارهایی را ارائه می‌دهد که برای بهینه‌سازی فرآنیدهای عملیاتی سازمان بکار می‌روند.
- مدل‌سازی، نظارت و خودکارسازی فرآیندهای کسب و کار
- افزایش کارایی و هماهنگی بین بخش‌های مختلف سازمان
- خودکارسازی فعالیت‌ها و کاهش زمان و هزینه
- سیستم مدیریت منابع انسانی (HRM)
نرم افزارهای مدیریت منابع انسانی شامل ابزارهای جذب، استخدام، آموزش و مدیریت عملکرد کارکنان می‌باشند و موارد زیر را انجام می‌دهند:
- فرایند جذب واستخدام را بهبود وتسریع می‌بخشند
- اموزش برای بهبود مهارت کارکنان
- افزایش انگیزه و رضایت کارکنان و در نتیجه افزایش بهره‌وری
- ابزار مدیریت پروژه (PM)
نرم افزارهایی مانند Asana، Trello و Microsoft Project در زنجیره ارزش برای مدیریت و پیگیر پروژه‌ها به کار می روند
- تسهیل اجرای پروژه‌های بهبود زنجیره ارزش
- برنامه‌ریزی و مدیریت زمانبندی کارها
- تقویت ارتباط بین تیم‌ها و پیگیری پیشرفت پروژه
- سیستم‌های نوآوری و تحقق (R&D)
بطور کلی سیستم تحقیق و توسعه در بهینه‌سازی فرآیند نوآوری و توسعه محصول کمک می‌کند. و شامل اقدامات زیر می‌شود:
- دریافت ایده‌های جدید از کارکنان و مشتریان
- مدیریت فرآیند نوآوری
- توسعه محصولات یا فرایندهای جدید و عرضه به بازار
این 8 ابزار که نمونه‌هایی از ابزارهای کمکی برای بهینه‌سازی زنجیره ارزش در سازمان هستند به کسب و کارها کمک می‌کنند تا زنجیره ارزش خود را با بهره‌وری بالاتر و هزینه کمتر مدیریت کنند و سازمان به کسب مزیت رقابتی پایدار نزیک‌تر شود.
تاثیر زنجیره ارزش پورتر در رشد و موفقیت سازمان‌ها
مدل زنجیره ارزش پورتر یک مدل مهم در تحلیل استراتژیک سازمان‌ها است که تاثیر مستقیم بر روند رشد کسب و کار دارد. به کمک این زنجیره سازمان قادر خواهد بود فعالیت‌ها و فرآیندهای داخلی خود را تحلیل کند و با شناسایی نقاط قوت و ضعف خود اقدامات تقویتی را انجام دهد.
در مجموع تمام فعالیت‌های زنجیره ارزش به کاهش هزینه‌ها و ایجاد ارزش بیشتر برای مشتری می‌انجامد.
جمع بندی
در مجموع زنجیره ارزش پورتر با ارزش‌آفرینی در تمام بخش‌های سازمان به ایجاد یک ساختار هماهنگ و منسجم کمک می‌کند و تمام اهداف و فعالیت‌های سازمان را هم‌راستا برای هدف نهایی قرار می‌دهد. مدل زنجیره تامین پورتر سازمان را قادر می‌سازد تا با کاهش هزینه‌ها و بهبود بهره‌وری ارزش بیشتری برای مشتری ایجاد کرده و در نتیجه به رشد بلندمدت و مزیت رقابتی پایدار دست یابد.
0 دیدگاه